Even biggelt een traan als Grietje Bronsema herinneringen ophaalt. “Ik kreeg een tegeltje met daarop Maria, Jozef en de ezel met de woorden ‘Gij gaf ons onderdak.’ Ik ben er nog kapot van,” zegt ze. Terug naar het laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog.
Grietje – geboren Akkerman – was drie jaar, woonde op de Tilweg 1 in Ulrum, een boerderij van 50 hectaren. Op 16 januari 1945 arriveerden vluchtelingen uit noordelijk Limburg in het dorp. Zij waren geëvacueerd door de Duitsers in de slag om de bruggen over de Maas. De opmars van de Amerikanen stokte daar en er werd huis-om-huis gevochten. De bevolking werd gesommeerd om met de treinen te vluchten.
Ook in Ulrum kwamen ze terecht. De vader van Grietje meldde zich aan bij de burgemeester en de vader, moeder en drie kinderen kwamen bij de ouders van Grietje terecht. Het was het gezin van Truus Hendrix, destijds twee jaar oud. Na de oorlog zijn Grietje en Truus intensief contact blijven houden. Afgelopen weekend was Truus met haar man – caravan – in Uithuizen op bezoek bij Grietje.
Truus: “We woonden in Velden en kregen op 14 januari de opdracht om te evacueren. Je mocht meenemen wat je dragen kon. De mensen trokken te voet naar het station waar ze in veewagens werden vervoerd naar veiligere streken. Mijn moeder was ziek en moest naar een ziekenhuis over de grens. Vandaar dat wij later vertrokken en in een gewone trein konden reizen.” Met een laissez passer van de Duitsers kwamen het gezin in Groningen terecht in de Korenbeurs en werd vervolgens met een bus op naar Ulrum vervoerd. Truus: “ Ulrum, geen idee waar ik terecht was gekomen.”
Grietje en Truus herinneren zich deze tijd uit de verhalen van hun ouders. Ze zijn na de oorlog warm contact met elkaar blijven houden. De families brachten over en weer de vakantie bij elkaar door. Bleven het lief en leed van het leven met elkaar delen.
Grietje vertelt een anekdote. “De vader van Truus werkte gewoon op de boerderij mee. Mijn vader wilde hem daar gewoon loon voor betalen maar dat weigerde hij. Pa heeft toen een portefeuille in de brandkast gelegd met het loon erin. Toen ze weer naar Limburg vertrokken heeft hij hem deze portefeuille meegegeven, in de hand gedrukt.”
Hoe was het leven voor deze evacués? Grietje: “Je werd als kind daar buiten gehouden. We hadden ook nog vijf onderduikers in de schuur. Als mijn moeder en de dienstbode die mannen eten gingen brengen zeiden ze altijd tegen de kinderen: We gaan de poesjes in de schuur eten geven. We hoefden dat niet te weten, dan kon je er ook niet over kletsen. Dat was gevaarlijk ook vanwege het stiekem regelen van voedselbonnen.”
Na de bevrijding van Nederland trok de familie van Truus weer naar Velden. Truus: “De boerderij was helemaal uitgeleefd. Ik weet nog dat iemand een hakenkruis in het raam van de keuken had gekerfd. Dat heeft er jarenlang op gezeten. Alles in huis van waarde was weg. Mijn ouders hadden het tafelzilver ingegraven. Dat was verdwenen. Laten we hier maar over ophouden…..”
De vader van Grietje was – zoals zij het noemt – een progressieve man. Hij kocht een Peugeot en met de auto gingen ze elk jaar naar Velden, op vakantie. “We hadden een tegeltje laten maken met de afbeelding van onze boerderij erop. We kregen dat tegeltje met Jozef en Maria terug. Ja, Jozef en Maria waren ook op de vlucht en mijn ouders hebben geholpen toen het moest. Dat tegeltje, doet je wel wat. Dat zegt meer dan geld of wat dan ook.”
Dit jaar zou de Tweede Wereldoorlog in het dorpsmuseum de Schatkoamer Ollerom worden herdacht en Truus zou een aantal voorwerpen, foto’s die aan haar verblijf in Ulrum herinneren, overdragen aan Anita Valkema, een van de drijvende krachten achter het museum. Deze spullen zouden deel uit maken van een tentoonstelling over de oorlogsjaren in ons dorp vanwege de viering van 75 jaar bevrijding. Die is niet doorgegaan door de coronacrisis. De tentoonstelling wordt volgend voorjaar gehouden.
Wat valt van dit verhaal te leren? Zonder gemakkelijk moralistisch te worden. Grietje: “Geen oorlog meer. Maar dat heeft niemand geleerd.” Op de tafel in het appartement van Grietje in Uithuizen ligt de Bijbel onder handbereik. Naast de nieuwe cd en het fanmailboekje van Burdy, het feestbeest uit Ulrum.
Berto Merx
